فن شناسی، حفظ و مرمت تزئینات گلی: ارائه طرح حفاظت بقعه ی شیخ کله پریده چاهک

بقعه ی معروف به"شیخ کله پریده" در محدوده ی جنوبی روستای چاهک (هرات) از توابع شهرستان خاتم استان یزد و در یک گورستان قدیمی واقع شده است. این بقعه با پلان چهار گوش به سبک چهار طاقی گنبد داری بوده است که هم اکنون گنبد آن فرو ریخته است. شهرت بقعه به شیخ کله پریده در بین عموم احتمالاً به دلیل سر بریدن شیخ بانی این بنا بوده و یا به دلیل ریزش گنبد آن می باشد. با توجه به مصالح، طرح معماری و گنبدسازی، کارشناسان آن را متعلق به عصر"ایلخانی" می دانند. از جمله تزئینات گلی محراب، مقرنس های گلی در دیوار ضلع جنوب شرقی و دو جفت قابنمای گلی تزئینی به شکل نمادین شمع بر روی هر یک از دیوارهای داخلی این بنا می باشد. بقعه و تزئینات آن با استفاده از چیدمان خشت خام در اندازه های 27 در 27 با ضخامت 5 سانتی متر سپس اندود کاه گل به ضخامت تقریبی 5 و سیم گل 3 سانتی متری و لایه ی نازک گچ ساخته شده اند. در چهار طرف بقعه پشت بندهای خشتی با استفاده از خشت به ابعاد 20 در 20 به ضخامت 4 سانتی متر و سپس پوشش کاه گل به آن الحاق شده است. به دلیل نبود گنبد و پوشش حفاظتی بر روی تزئینات، به مرور زمان عوامل متعدد از جمله تغییرات محیطی و جوی، رطوبت و عوامل انسانی، آسیب های زیادی بر سازه و تزئینات بقعه (مانند ترک، جداشدگی، ریزش، فرسایش و...) وارد آمده است.از آنجایی که قسمت اعظم گنبد فروریخته، تزئینات داخل بقعه بیشتر در معرض آسیب قرار گرفته و با فرا رسیدن زمستان و شروع بارش برف و باران در منطقه پیش از هر اقدام دیگری باید بر روی بقعه پوشش حفاظتی قرار داده شود که در حال حاضر بهترین پوشش برای بقعه استفاده از پارچه های کتانی به دلیل عدم نفوذ رطوبت به داخل بقعه می باشد بعد از پایان فصل سرما و بارندگی می توان اقدام به ایجاد یک سقف ثابت با پوشش پارچه های کششی و یا پوشش فلز (ایرانیتی گالوانیزه) نمود. از دیگر اقدامات تعیین حریم، حصارکشی، دایرکردن پست نگهبانی، آواربرداری، نصب ناودان، حفر زهکش، کنترل رطوبت صعودی و نزولی، بازسازی و پوشش بخش های آسیب دیده با اندود کاه گل و سیم گل بعد از اطمینان از قرارگیری بقعه در شرایط مناسب در مراحل بعدی انجام می گیرد.